Χιροσίμα: Αλυσιδωτή αντίδραση. Της Έλης Κριθαράκη

«ΔΕΝ έχω άμεσες αναμνήσεις από την έκρηξη. Ήμουν ενός έτους και τεσσάρων μηνών και η μητέρα μου με κουβαλούσε στην πλάτη της, όταν ξαφνικά μια λάμψη διέτρεξε τον ουρανό. Όταν συνήλθαμε, η μητέρα μου αντίκρυσε ένα θέαμα που δεν το χωρούσε ο νους της: ισοπεδωμένα σπίτια, φλόγες παντού, άνθρωποι και ζώα να κείτονται αποτεφρωμένοι», λέει ο Τόσικι Φουτζιμόρι, για το πρωινό της 6ης Αυγούστου 1945 στη Χιροσίμα. «Το ότι βρίσκομαι εδώ, είναι σχεδόν ένα θαύμα». Γιάνκι γκόου χόουμ    ΤΟΥΛΑΧΙΣΤΟΝ 90.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους στη Χιροσίμα και ακόμα 60.000 στο Ναγκασάκι τρεις μέρες αργότερα. Ο χρόνος αποκάλυψε ακόμη περισσότερους νεκρούς, οι Ιάπωνες συνθηκολόγησαν άνευ όρων και το φθινόπωρο εκείνης της χρονιάς κατέφτασε στην ηττημένη Ιαπωνία ο ανώτατος διοικητής των κατοχικών δυνάμεων, στρατηγός Ντάγκλας Μακ Άρθουρ. Μαζί του έφερε τον περιβόητο Κώδικα για τον Ιαπωνικό Τύπο, ένα σύνολο δέκα κανόνων λειτουργίας και δεοντολογίας για τα τοπικά μέσα ενημέρωσης. Ο Κώδικας όριζε ότι «οι ειδήσεις πρέπει να εμμένουν αυστηρά στην αλήθεια», ότι «δεν δύναται να δημοσιευτεί τίποτα που θα μπορούσε, άμεσα ή έμμεσα, να διαταράξει την κοινωνική ηρεμία» ή έκανε σαφές ότι δεν θα γινόταν ανεκτή «καταστροφική κριτική και οτιδήποτε προκαλούσε έλλειψη εμπιστοσύνης ή απέχθεια προς τα στρατεύματα». Για να αποφευχθεί ένα τέτοιο ενδεχόμενο, από το 1945 μέχρι και το 1949 τα ιαπωνικά ΜΜΕ υπέβαλλαν στο τότε συσταθέν Απόσπασμα Πολιτικής Λογοκρισίας όλο το προς δημοσίευση υλικό τους: αλληλογραφία, τηλεφωνήματα, τηλεγραφήματα, φιλμ, ραδιοφωνικές εκπομπές, εκδόσεις. «Ήταν μια εποχή», περιγράφει ο κ. Φουτζιμόρι, συνταξιούχος δημοσιογράφος σήμερα, «κατά την οποία οι κατοχικές δυνάμεις επέβαλαν κανόνες που απαγόρευαν μέχρι και την απλή κουβέντα για τα θέματα αυτά, ενώ οι hibakusha, δηλαδή τα θύματα της ατομικής βόμβας, περιφέρονταν άσκοπα και ο κόσμος τους αποκαλούσε υποτιμητικά “genbaku bura-bura” (οι αργόσχολοι της βόμβας), κατηγορώντας τους ότι απλά δεν είχαν όρεξη να δουλέψουν». Όπως υπενθυμίζει ο κ. Φουτζιμόρι «σήμερα η κοινή γνώμη γνωρίζει τι μπορεί να προκαλέσει η έκθεση σε ραδιενέργεια, τότε όμως αυτές οι επιπτώσεις δεν ήταν ούτε γνωστές ούτε διαδεδομένες. Ένας γάμος μπορεί να ακυρωνόταν ή να μην τους έπαιρναν σε δουλειές, αν γινόταν γνωστό ότι κάποιος είναι hibakusha», λέει και συμπληρώνει: «Έτσι σιωπούσαν και οι ίδιοι, κάτι που ισχύει μέχρι και σήμερα   Η μεγαλύτερη έρευνα για τον καρκίνο «Είναι ζωηρή η ανάμνηση», λέει ο Χιντέτο Ματσουούρα, 65 χρονών σήμερα και hibakusha ως έμβρυο στην κοιλιά της μητέρας του, «ενός μεγάλου βαν που ήρθε ξαφνικά στο προαύλιο του δημοτικού σχολείου και άρχισε να παίρνει μαθητές. Σύντομα καταλάβαμε ότι τους μετέφεραν στο λεγόμενο ινστιτούτο ABCC. Εκεί τους έβαζαν να γδυθούν, τους έπαιρναν αίμα, τους έκαναν ακτινογραφίες και μάζευαν στοιχεία για να διαπιστώσουν πως επηρεάζει η ραδιενέργεια τον άνθρωπο ανάλογα πχ με την απόσταση του από το σημείο μηδέν της έκρηξης». Γνωστό και ως Επιτροπή Θυμάτων της Ατομικής Βόμβας, το ABCC ανέλαβε να αναζητήσει τις άγνωστες ακόμα και στους Αμερικανούς συνέπειες της ραδιενέργειας. Ιδρύθηκε το Νοέμβριο του 1946 με διάταγμα του Προέδρου των ΗΠΑ Χάρυ Τρούμαν με σκοπό «να πραγματοποιήσει μια μελέτη μεγάλης εμβέλειας και σε βάθος χρόνου, των βιολογικών και ιατρικών επιδράσεων της ατομικής βόμβας πάνω στο άνθρωπο». Ο Τζέιμς Γιαμαζάκι, ένας Αμερικανο-Ιάπωνας παιδίατρος που συμμετείχε στο πρόγραμμα, αναφέρει στα απομνημονεύματά του ότι «το γεγονός ότι παρατηρήθηκαν πολλοί ασθενείς με λευχαιμία ανάμεσα στους επιζώντες, έθεσε τα θεμέλια για αυτό που μετέπειτα θα γινόταν η μεγαλύτερη έρευνα για τον καρκίνο στο είδος του στην ιστορία της ιατρικής. Μέχρι το 1957 περισσότεροι από 100.000 άνθρωποι από την Χιροσίμα και το Ναγκασάκι συμμετείχαν στο πρόγραμμα». Καθώς η Χιροσίμα μετατρεπόταν στο κέντρο ερευνών που θεμελίωσε τις γνώσεις μας για όσα μπορεί να προκαλέσει η ραδιενέργεια, η κλονισμένη υγεία όσων επιβιώσαν δεν απασχόλησε ιδιαίτερα τις αρχές. Όπως λέει ο κ.Φουτζιμόρι, «το Ινστιτούτο δεν δημιουργήθηκε για να τους θεραπεύσει» και αναφέρει ότι, «ανάμεσα στους ασθενείς υπήρχαν και φωνές που αντιδρούσαν, γιατί ένιωθαν σαν πειραματόζωα». Ο κ.Ματσουούρα εξηγεί ότι «οι περισσότεροι επιζήσαντες έζησαν μια ζωή γεμάτη πόνο και φτώχεια». Για σχεδόν μία δεκαετία από τη ρίψη της ατομικής βόμβας, οι hibakusha δεν έλαβαν καμία απολύτως βοήθεια από την ιαπωνική ή την αμερικανική κυβέρνηση.   Ο Τυχερός Δράκος  Το πρωινό της 1ης Μαρτίου 1954, στον κοραλλιογενή ύφαλο Μπικίνι των νήσων Μάρσαλ, πραγματοποιήθηκε η πυρηνική δοκιμή “Bravo-Castle”, μία από τις συνολικά 66 που έκαναν οι ΗΠΑ το διάστημα 1946-1958. Οι ραδιενεργές νιφάδες της δοκιμής ταξίδεψαν μέχρι τον «Τυχερό Δράκο Νο.5», ένα ιαπωνικό αλιευτικό σκάφος που ψάρευε στα ανοιχτά του Ειρηνικού ωκεανού και τον κάλυψαν. Τα 23 μέλη του πληρώματος, επιστρέφοντας στην Ιαπωνία, εμφάνισαν οξύ σύνδρομο ακτινοβολίας. «Τα νέα διαδόθηκαν σε κάθε γωνιά της χώρας», λέει ο Τόσικι Φουτζιμόρι για το περιστατικό που έλαβε τεράστιες διαστάσεις και έκανε για πρώτη φορά γνωστές στους πολίτες της Ιαπωνίας τις επιπτώσεις από την έκθεση στην ραδιενέργεια. Οι αντιδράσεις δεν άργησαν να εκδηλωθούν και όπως περιγράφει ο πρώην δημοσιογράφος, «το 1955 έγινε στην Χιροσίμα η πρώτη Παγκόσμια Διάσκεψη για την Απαγόρευση της Ατομικής Βόμβας και της Βόμβας Υδρογόνου». Δίπλα του, ο κ. Ματσουούρα συμπληρώνει ότι «οι hibakusha, που μέχρι τότε ζούσαν σιωπηλά στο περιθώριο της κοινωνίας, άρχισαν να οργανώνονται και το 1956 ιδρύθηκε η Nihon Hidankyo, η Εθνική Συνομοσπονδία Hibakusha». Από την ίδρυσή της, η Nihon Hidankyo δραστηριοποιείται για την πλήρη απαγόρευση των πυρηνικών όπλων, αλλά και για την διεκδίκηση μέτρων ανακούφισης και ενίσχυσης των hibakusha από το ιαπωνικό κράτος.   Όπλα υπάρχουν... ΠΑΡΑΦΡΑΖΟΝΤΑΣ τη ρήση του παγκοσμίως γνωστού πρώην πρωθυπουργού μας, έχουμε κάθε λόγο να ανησυχούμε. Μία και μοναδική βόμβα, αν χρησιμοποιηθεί σε μια μεγαλούπολη, αρκεί για να προκαλέσει το θάνατο εκατομμυρίων ανθρώπων χωρίς να κάνει διακρίσεις ανάμεσα σε στρατό και άμαχο πληθυσμό. Στοιχείο που έλαβε υπόψη το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, όταν στις 8 Ιουλίου 1996 κατέληγε στο συμπέρασμα ότι «η χρήση ή η απειλή χρήσης πυρηνικών όπλων είναι γενικά αντίθετη με τις αρχές του διεθνούς δικαίου σε καιρό πολέμου». Σύμφωνα με την ετήσια έκθεση του έγκυρου σε θέματα ασφαλείας και εξοπλισμών Ινστιτούτου SIPRI, τον Ιανουάριο του 2011 οκτώ χώρες -οι ΗΠΑ, η Ρωσία, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γαλλία, η Κίνα, η Ινδία, το Πακιστάν και το Ισραήλ- κατείχαν περισσότερα από 20.500 πυρηνικά όπλα. Από αυτά, σχεδόν το 95% έχουν δύο δυνάμεις, οι ΗΠΑ και η Ρωσία. Ο σημερινός αριθμός των πυρηνικών κεφαλών είναι κυρίως κληρονομιά του Ψυχρού Πολέμου. Το 1949, πέντε χρόνια μετά τη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι, η τότε Σοβιετική Ένωση δοκίμασε την πρώτη ατομική της βόμβα και το 1951 οι Ηνωμένες Πολιτείες δοκίμασαν ένα ακόμα πιο ισχυρό όπλο, την βόμβα υδρογόνου, την οποία κατασκεύασαν και οι Σοβιετικοί μετά από δύο χρόνια. Το Ηνωμένο Βασίλειο έγινε το 1952 η τρίτη πυρηνική δύναμη στον κόσμο και η Γαλλία μπήκε στη λέσχη των πυρηνικών δυνάμεων οχτώ χρόνια αργότερα. Ακολούθησαν η Κίνα, η Ινδία, το Πακιστάν, το Ισραήλ και, πρόσφατα, η Βόρειος Κορέα. Στο αποκορύφωμα του Ψυχρού Πολέμου, υπολογίζεται ότι ο αριθμός των πυρηνικών κεφαλών ξεπερνούσε τις 70.000.   Όσο περισσότερα δάχτυλα στην σκανδάλη, τόσο πιθανότερο κάποιο να την τραβήξει ΣΥΜΦΩΝΑ με ορισμένους αναλυτές, η μείωση του αριθμού τους στις 20.500 είναι παραπλανητική ως προς την πρόοδο που έχει σημειωθεί, αφού η διάδοση των πυρηνικών μπορεί να εξεταστεί με δύο τρόπους: την κάθετη και την οριζόντια. Η οριζόντια εξάπλωσή τους αφορά την απόκτηση πυρηνικών όπλων από κράτη που δεν τα κατείχαν, ενώ η κάθετη διάδοσή τους σημαίνει ουσιαστικά την ανάπτυξη και αναβάθμιση του πυρηνικού οπλοστασίου των κρατών που τα διαθέτουν. Δειλά είναι τα βήματα και στο επίπεδο των πολεμικών δογμάτων. Από την εποχή του Ψυχρού Πολέμου και την υιοθέτηση της «Βεβαίας Αμοιβαίας Καταστροφής», οι πυρηνικές δυνάμεις προχώρησαν στην πολιτική της «Μη Πρώτης Χρήσης», ενώ το 1970 υπογράφηκε η πιο σημαντική ως τώρα Συνθήκη Περί της Μη Διάδοσης των Πυρηνικών Όπλων. Η Συνθήκη θέτει περιορισμούς στη διάδοση των πυρηνικών όπλων και αποτρέπει την με κάθε τρόπο ανταλλαγή όπλων, τεχνογνωσίας ή υλικών ανάμεσα στα μέλη. Στο άρθρο 6, προτρέπει τα συμβαλλόμενα μέρη -χωρίς να τα δεσμεύει- να διαπραγματευτούν «με καλή πίστη» για την παύση του πυρηνικού εξοπλισμού «σε σύντομο χρονικό διάστημα» αλλά και για τον πυρηνικό αφοπλισμό. Το 2010 η Εθνική Συνομοσπονδία Hibakusha, συμμετείχε στην Παγκόσμια Διάσκεψη για την αναθεώρηση της Συνθήκης και σε μία ειδική έκδοση, είχε καταγράψει τις απόψεις 1030 hibakusha. Το μήνυμα ενός άντρα από τη Χιροσίμα, 78 χρονών σήμερα, είναι αφοπλιστικό: «Η λογική με την οποία χρησιμοποιήσατε την ατομική βόμβα εναντίον μας -ότι έτσι θα τελείωνε ο πόλεμος πιο γρήγορα- καλεί και τους υπόλοιπους να χρησιμοποιήσουν την ίδια δικαιολογία για να χρησιμοποιήσουν το ίδιο όπλο στο μέλλον». Χιροσίμα Η Χιροσίμα είναι σήμερα μια από τις πιο ειδυλλιακές πόλεις της Ιαπωνίας. Περιβάλλεται από καταπράσινα βουνά και έχει άνοιγμα προς τη θάλασσα. Οι δρόμοι της ειναι φαρδείς και η ρυμοτομία της προσεκτικά διαμορφωμένη. H γεωγραφική της θέση -εύκολα εντοπίσιμη από αέρος- κάποτε την κατέστησε ιδανικό στόχο για την πρώτη ατομική βόμβα, που ισοπέδωσε τα 2/3 της πόλης. Το Πάρκο της Ειρήνης στη Χιροσίμα χτίστηκε στο σημείο μηδέν της έκρηξης της ατομικής βόμβας ακριβώς για να μην ξεχαστεί ποτέ αυτή η καταστροφή. Εκεί καίει η Φλόγα της Ειρήνης, που όπως λένε οι εμπνευστές της, δε θα σβήσει ποτέ μέχρι να εξαφανιστούν όλα τα πυρηνικά όπλα από προσώπου γης. Διαβάστε, δείτε ή περιηγηθείτε:   · Barefoot Gen (“Hadashi no Gen”, 1983): ταινία κινουμένων σχεδίων για τη ζωή και τις περιπέτειες του Γκεν, ενός μικρού αγοριού από τη Χιροσίμα. Βασισμένο στην αληθινή ιστορία του δημιουργού του, Κέιτζι Νακαζάουα (Keiji Nakazawa). · Godzilla (“Gojira”, 1954): Η δοκιμή ενός νέου πυρηνικού όπλου από τους Αμερικάνους οδηγεί στη δημιουργία ενός κτήνους που μοιάζει με δεινόσαυρο… · A Flash of Memory: το κείμενο που έγραψε για τους Νιου Γιορκ Τάιμς ο Ιάπωνας σχεδιαστής μόδας Ίσεϊ Μιγιάκε (Issey Miyake) - επιζήσας της ατομικής βόμβας της Χιροσίμα- σχετικά με τον πυρηνικό αφοπλισμό (http://www.nytimes.com/2009/07/14/opinion/14miyake.html ). · Το Άρθρο 9: το πασιφιστικό άρθρο του ιαπωνικού συντάγματος που διέπεται από τις Τρεις Μη-Πυρηνικές Αρχές (http://www.article-9.org/ ). · Η Συνθήκη περί της Μη-Διάδοσης των Πυρηνικών Όπλων (NPT): το πλήρες κείμενο που κρατάει τις λεπτές ισορροπίες στον κόσμο (http://www.un.org/en/conf/npt/2010/pdf/pk_npt_treaty_text.pdf ).  TVXS