Μεταπυρηνική Εποχή

Ignacio Ramonet-Κυρ. Ελευθεροτυπία

Η Φουκουσίμα σηματοδοτεί όσον αφορά την ατομική ενέργεια, το τέλος μιάς ψευδαίσθησης και την έναρξη της μεταπυρηνικής εποχής. Καταταγμ´νη πλέον στο έβδομο επίπεδο, ήτοι τον υψηλότερο βαθμό της διεθνούς κλίμακας ατομικών συμβάντων (INES), η καταστροφή στην Ιαπωνία είναι λοιπόν ισοδύναμη εκείνης του τσερνομπίλ (που συνέβη στην Ουκρανία το 1986), λόγω των σημαντικών επιπτώσεων της ραδιενέργειας στην υγεία των ατόμων και στο περιβάλλον.
Ο σεισμός έντασης 9 βαθμών και το φοβερό τσουνάμι που στις 11 Μαρτίου, χτύπησαν με πρωτοφανή σφοδρότητα το βορειοανατολικό άκρο της Ιαπωνίας και προκάλεσαν τον όλεθρο στη Φουκουσίμα, τσάκισαν και τις βεβαιότητες των υπερασπιστών της ατομικής ενέργειας για ειρηνικούς σκοπούς.

Περιέργως, η πυρηνική βιομηχανία διήγε την καλύτερη ίσως περίοδο της ιστορίας της. Σε μεγάλο αριθμό χωρών προβλεπόταν η κατασκευή εργοστασίων παραγωγής ατομικής ενέργειας. Και αυτό ουσιαστικά συνέβαινε για δύο λόγους: κατ´αρχάς η προοπτική εξάντλησης του πετρελαίου ως το τέλος του αιώνα,όπως και η επιθετική άυξηση της ενεργειακής ζήτησης εκ μέρους των αναδυόμενων "γιγάντων" (Κίνα,
Ινδία, Βραζιλία) την έκαναν την κατ´εξοχήν εναλλακτική ενεργειακή λύση (1) Κατα δεύτερο λόγο, επειδή η συλλογική συνειδητοποίηση απ´εναντι στους κινδύνους της κλιματικής αλλαγής που οφείλνται στα αέρια τα οποία προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου παραδόξως οδηγούσε στην προτίμηση της πυρηνικής ενέργειας, καθώς αυτή θεωρείται "καθαρή" επειδή δεν παράγει διοξείδιο του άνθρακα.
Σε αυτά τα δύο πρόσφατα επιχειρήματα προστίθεντο οι συνήθεις δικαιολογίες:εκείνη της εθνικής ενεργειακής κυριαρχίας και της ελαχιστοποίησης της ενεργειακής εξάρτησης απέναντι στις χώρες που εξάγουν υδρογονάνθρακες, το μηδαμινό κόστος της ηλεκτρικής ενέρργειας που παράγεται με αυτόν τον τρόπο και-έστω και αν κάτι τέτοιο μοιάζει περίεργο στο σημερινό πλαίσιο-εκείνη της ασφάλειας, με το προσχημα ότι τα 441 πυρηνικά εργοστάσια του κόσμου (εκ των οποίων τα μισά είναι εγκατεστημένα στη Δ.Ευρώπη) δεν γνώρισαν κατά την διάρκεια των τελευταίων 50 χρόνων παρά μόλις τρία σοβαρά ατυχήματα (2).
Ολα αυτά τα όχι κατ´ανάγκην παράλογα επιχειρήματα έγιναν σκόνη μπροστά στις τεράστιες διαστάσεις της καταστροφής της Φουκουσίμα. Ο καινούργιος πανικός πγκόσμιας εμβέλειας, που γέννησε η σύμφορα βασίζεται σε αρκετές διαπιστώσεις.
Κατα πρώτον, και σε αντίθεση με το δυστύχημα στο Τσερνομπίλ-που εν μέρει αποδόθηκε, για ιδεολογικούς λόγους, στη γερασμένη και αναξιόπιστη σοβιετική τεχνολογία- συνέβη σε ένα από τα πιό εξελιγμ´ενα υπερ τεχνολογικά κέντρα του κ´οσμου, σε μιά χώρα ´οπου κατ´εξοχήν φανταζόμασταν-καθώς η Ιαπωνία το 1945 έγινε η μόνη χώρα που έπεσε θύμα του στρατιωτικού πυρηνικού εφίαλτη-πως οι αρχές και οι τεχνικοί της είχαν πάρει ´ολες τις δυνατές προφυλάξες προκειμένου να αποφύγουν τον πυρηνικό όλεθρο. Συνεπώς αν το πλέον ικανό και σε εγρήγορση κράτος δεν κατάφερε να αποφύγει την καταστροφή, είναι άραγε, λογικό οι υπολοιπες χώρες να συνεχίζπυν να παίζουν με την πυρηνική φωτιά?
Κατα δεύτερον, προκαλούν τρόμο οι συνέπειες στο χώρο και στο χρόνο της καταστροφής της Φουκουσίμα. Εξαιτίας της υπερβολικής ραδιενέργειάς, οι περιοχες γύρω από το εργοστάσιο θα παραμείνουν ακατόικητες απί χιλιετίες. Οι λίγο πιό απομακρυσμένες ζώνες επί αιώνες. Χιλιάδες άτομα θα μετακινηθούν οριστικά σε λιγ´οτερο μολυσμένα εδάφη. Πρέπει να εγκαταλείψουν για πάντα τις ιδιοκτησίες και τις εκμεταλευσεις τους, αγροτικές, αλιευτικές, μεταποιητικές. Πέρα από την κυριολεκτικά μαρτυρική περιοχή, οι επιπτώσεις της ραδιενέργειας θα γίνουν αισθητές στην υγεία δεκλδων εκατομμυρίων Ιαπώνων. Και αναμφίβολα σε αυτή πολλων γειτόνων, Κορεατών, Ρώσων Κινέζων....χωρίς να αποκλέιονται και άλλοι κάτοικοι του βορείου ημισφαιρίου (3). Κάτι που επιβεβαιώνει ότι ένα πυρηνικό δυστύχημα δεν είναι ποτέ τοπικό, αφορά πάντα ´ολο τον πλανήτη.
 Κατά τρίτον, η Φουκουσίμα κατέδειξε πως το ζήτημα της αποκαλούμενης "εθνικής ενεργειακής κυριαρχίας" είναι πολύ σχετικό. Διότι η παραγωγή πυρηνικής ενέργειας προυποθέτει μία άλλου είδους υποτέλεια, την "τεχνολογική εξάρτηση". Παρ´όλη την τεράστια τεχνολογική πρόοδό της, Ιαπωνία αναγκάστηκε να καταφύγει σε αμερικανούς, γάλλους ρώσους και κορεάτες ειδικούς (εκτός απ´τους εμπειρογνώμονες της Διεθνούς επιτροπής Ατομικής Ενέργειας) προκειμένου να επιχειρήσει να ανακτήσει τον έλεγχο των αντιδραστήρων που έπαθαν βλάβη. Εξάλλου, τα αποθέματα του πλανήτη σε ουράνιο (4) είναι εξαιρετικά περιορισμένα. Υπολογίζεται ´οτι, με τους τρέχοντες ρυθμούς εκμετάλλευσης, τα παγκόσμια αποθέματα του μεταλλεύματος αυτού θα έχουν εξαντληθεί μ´εσα στα επόμενα 80 χρόνια...Δηλαδή την ίδια περίοδο με το πετρέλαιο.

Γία όλους αυτούς τους λόγους και για πολλούς ακόμα (η πυρηνικά παραγόμενη ηλεκτρική ενέργεια δεν είναι πιό φθηνή), οι υπερασπιστες της πυρηνικής οδού πρέπει πλέον να παραδεχθούν ότι η Φουκουσίμα μετέβαλε ριζικά τους όρους του ενεργειακού προβλήματος. Και πως, από και στο εξής, γίνονται επιτακτικές τέσσερις απαραίτητες προυποθέσεις: η διακοπή κατασκευής´νέων εργοστασίων παραγωγής πυρηνικής ενέργειας, η κατεδάφιση των ήδη υπαρχόντων μέσα σε τριάντα χρόνια το πολύ, η επιβολή ακραίας λιτότητας στην κατανάλωση ενέργειας και η ολοκληρωτική στροφή στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Μόνο έτσι ίσως κατορθώσουμε να σώσουμε τον πλανήτη και την ανθρωπότητα.

(1) Πρίν από το δυστύχημα στη Φουκουσίμα υπήρχε η εκτίμηση ότι ο αριθμός των εργοστασίων παραγωγής ατομικής ενέργειας θα αυξανόταν κατά 60% έως το 2030. Η Κίνα λόγου χάρη, αυτή τη στιγμή διαθέτει 13 ατομικά εργοστάσια σε λειτουργία (που μόλις και μετα βίας καλύπτουν το 1,8% των αναγκών σε ηλεκτρισμο της χωρας. Τον περασμένο Ιανουάριο το Πεκίνο αποφάσισε να κατασκευάσει, μεταξυ. Του 2011 και του 2015, 34 καινούργια πυρηνικά εργοστάσια παραγωγής ενέργειας, ήτοι ένα κάθε δύο μήνες...!

(2) Θρι Μαιλ Αιλαντ ΗΠΑ 1979, Τσέρνομπιλ Σοβ.Ενωση 1986 & Φουκουσίμα Ιαπωνία 2011

(3) Ραδιενεργά σωματίδια που προέρχονταν από την Φουκουσίμα έπεσαν στη Δυτ. Ευρώπη λίγες μέρες μετά το δυστύχημα και παρόλο που οι αρχές διαβεβαίωσαν πως "δεν συνιστούσαν κανέναν κίνδυνο για την υγεία" πολοί ειδικοί έκαναν προειδοποιήσεις κάθώς τα σωματίδια συγκεντώνονταν σε πλατύφυλλα λαχανικά όπως μαρούλια, η κατανάλωσή τους ενδεχομένως να είναι επικίνδυνη.

(4) Ενας πυρηνικός αντιδραστήραςδεν είναι παρά ένα σύστημα θέρμανσης του νερού. Για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο, χρησιμοποιείται η διάσπαση του ατόμου του ουρανίου 235, το οποίο καθώς θρυμματίζεται μέσω της σχάσης του πυρήνα, απελευθερώνει τεράστις ποσότητες θερμικής ενέργειας και ζεστάινει το νερό. Η θερμότητα αυτή κατόπιν μετατρελπεται σε ηλεκτρική ενέργεια.
Πρέπει να γνωρίζουμε ότι 156 τόνοι πετρώματος παράγουν μόλις ένα τόνο μεταλλεύματος ουρανίου, από το οποίο τελικα αποκομίζεται ´ενα μόλις κιλό καθαρου  ουρανίου. Από αυτό το κιλό μόλις και μετά βίας το 0,7% δηλαδή 7 γρ, είναι ουράνιο 235. Απαιτούνται λοιπόν 156τόνοι πετρώματοςγια 7γρ καυσίμου!

Η πυρηνική τεχνολογία και η προπαγάνδα

Του Γ. ΓΕΡΑΝΙΟΥ Αναπληρωτή καθηγητή του Τομέα Πυρηνικής Φυσικής και Στοιχειωδών Σωματιδίων του Πανεπιστημίου της Αθήνας.

Τη δεκαετία του 1970, οι πυρηνικοί αντιδραστήρες ήταν μια μορφή επένδυσης, που για τους τεχνοκράτες φάνταζε σαν μύθος της τεχνολογίας.

Βρισκόμουν τότε στη Γερμανία, ερευνητής στο Ινστιτούτο Max-Planck, και ζήτησα να επισκεφθώ τον πυρηνικό αντιδραστήρα στο Wuergassen.

Μπήκα με μεγάλο ενδιαφέρον, ακολουθώντας μια ιεροτελεστία αυστηρών μέτρων και δημόσιων σχέσεων και βγήκα έντονα προβληματισμένος για την αναγκαιότητα τέτοιων επενδύσεων. Η έξοδός μου συνοδεύτηκε από φυλλάδια που διαφήμιζαν την υψηλή του τεχνολογία, την ασφάλειά του και τη φθηνή ηλεκτρική ενέργεια που παρήγε. Πριν από δέκα χρόνια έκλεισε, γιατί είχε προβλήματα τόσα συχνά που θεωρήθηκε ασύμφορη η λειτουργία του.

Η μελέτη και εγκατάσταση ενός πυρηνικού σταθμού είναι καθαρά υπόθεση τεχνοκρατών. Δεν είναι ούτε επιστήμη ούτε έρευνα. Είναι μια οικονομική επένδυση.

Αντίθετα, η επιλογή ή όχι εγκατάστασης αυτής της επένδυσης είναι καθαρά μια πολιτική και κοινωνική απόφαση.

Το λεξικό(1) στο λήμμα «τεχνοκράτης» αναφέρει: «Ο επιστήμονας, ο οποίος για τη μελέτη και επίλυση προβλημάτων του οικονομικού, κοινωνικού και πολιτικού χώρου, χρησιμοποιεί αυστηρά τα δεδομένα και τις απαιτήσεις της τεχνολογίας, της οικονομίας και της μηχανικής, παραγνωρίζοντας συνήθως τις κοινωνικές επιπτώσεις».

Το κενό αυτό, τις κοινωνικές επιπτώσεις, άλλοι επιστήμονες το καλύπτουν από άλλη οπτική γωνία, επισημαίνοντας και αναδεικνύοντας τα προβλήματα που προκαλούνται στην κοινωνία, στον άνθρωπο, στο περιβάλλον.

Φέτος, στις μνήμες του πυρηνικού ατυχήματος στο Τσερνομπίλ, προστέθηκε και η αγωνία του πυρηνικού ατυχήματος στην Ιαπωνία. Δύο μεγάλα πυρηνικά ατυχήματα μέσα σε 25 χρόνια. Το ένα, προϊόν της ανατολικής τεχνολογίας, την οποία απαξίωναν οι Δυτικοί, το άλλο προϊόν της δυτικής τεχνολογίας μιας χώρας, την τεχνολογία και οργάνωση της οποίας είχαν για παράδειγμα οι Δυτικοί, παρουσιάζοντας τους πυρηνικούς αντιδραστήρες της Ιαπωνίας ασφαλέστατους, αλώβητους από κάθε είδος καταστροφής, φθάνοντας μάλιστα σε τέτοιο σημείο προπαγάνδας, ώστε να κατατάσσουν την πυρηνική ενέργεια στην «πράσινη» ενέργεια με βασικό μοντέλο την Ιαπωνία.

Το γεγονός ότι ο τεχνολογικός θαυμασμός που προκαλούσε η Ιαπωνία μετατράπηκε σε οίκτο καταδεικνύει πόσο σαθρές είναι οι δυνατότητες της τεχνολογίας, ανατολικής ή δυτικής, παλαιάς ή σύγχρονης, όταν δεν έχει καταφέρει ο άνθρωπος να την ελέγξει καθολικά. Γιατί, η ραδιενέργεια με τα στοιχεία της είναι μια μη αναστρέψιμη διαδικασία, δεν υπάρχει τρόπος να ελεγχθεί και να μειωθεί η διάρκεια ακτινοβολίας, πριν φθάσει τις μερικές εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια.

Δυο σημεία προπαγάνδας του πυρηνικού λόμπι είναι η ασφάλεια και η φθηνή ενέργεια των πυρηνικών αντιδραστήρων. Και τα δυο αμφισβητήσιμα.

Ολες οι μέχρι σήμερα μελέτες για εγκατάσταση και λειτουργία πυρηνικών αντιδραστήρων είναι ηθελημένα ημιτελείς. Και σαν ημιτελείς δεν καταλήγουν σε πραγματικά αποτελέσματα ούτε ως προς την ασφάλεια ούτε ως προς το κόστος της πυρηνικής κιλοβατώρας. Γιατί ο πυρηνικός αντιδραστήρας χρειάζεται μελέτη και για την κατασκευή του, και για τη λειτουργία του, και για τη διάλυσή του, και για τη διαχείριση και ταφή όλων των πυρηνικών του αποβλήτων.

Ομως, τα δυο τελευταία στάδια, της διάλυσης και του τελικού τρόπου ταφής των πυρηνικών αποβλήτων του, δεν έχουν εκτιμηθεί επαρκώς ως προς τη διαδικασία και ως προς το χώρο.

Ετσι, προβάλλουν τους πυρηνικούς αντιδραστήρες ως ακίνδυνους και την πυρηνική κιλοβατώρα ως φθηνή. Αν όμως υπολογίσει κανείς το συνολικό κόστος, τότε η πυρηνική ενέργεια είναι η ακριβότερη ενέργεια. Και αν στο κόστος αυτό προστεθούν και τα έξοδα σε περίπτωση πυρηνικού ατυχήματος, τότε το κόστος είναι απλησίαστο.

Οσο για την ασφάλεια των πυρηνικών αντιδραστήρων, το σλόγκαν που διακινούν είναι το γνωστό, «τεχνολογία ή οπισθοδρόμηση», που το σχηματοποιούν με πιθανότητα ατυχήματος πυρηνικού σταθμού και ατυχήματος με αυτοκίνητο. Η πιθανότητα να σκοτωθεί κάποιος από τροχαίο είναι μεγαλύτερη. Δεν θα οδηγείς λοιπόν αυτοκίνητο; Τέτοιες συγκρίσεις δεν επιτρέπεται να γίνονται. Είναι παραπλανητικές. Είναι επιστημονικό λάθος η σύγκριση συμβατικών - πυρηνικών κινδύνων. Γιατί, σε ένα θανατηφόρο συμβατικό ατύχημα το αποτέλεσμα είναι συγκεκριμένο: συγκεκριμένοι θάνατοι, συγκεκριμένη έκταση, συγκεκριμένη και διάρκεια. Ο κύκλος των επιπτώσεων κλείνει αμέσως. Αντίθετα, σ' ένα πυρηνικό ατύχημα, οι επιπτώσεις είναι ανυπολόγιστες και η διάρκειά του συνεχής. Θα απαιτηθούν αιώνες και πολλές γενιές ώστε να συνυπολογιστούν τα αρνητικά αποτελέσματα, η έκτασή του, η πολλαπλή καταστροφή σε ανθρώπους, περιβάλλον, κοινωνία. Ο κύκλος του μόλις έχει αρχίσει.

Η πυρηνική ενέργεια είναι μια ανεξέλεγκτη δύναμη στα χέρια του ανθρώπου, που δεν έχει ακόμα καταφέρει να την ελέγξει ολοκληρωτικά, ώστε να μπορεί σε περίπτωση ατυχήματος να την καταστήσει αναστρέψιμη.

(1) Τεγόπουλος - Φυτράκης, 1997.