Μία μοναδική συνέντευξη στον Θανάση Λάλα και την Πασχαλία Κοσμά, αρχισυντάκτρια του περιοδικού “Το Περιοδικό” με τον σπουδαίο συνθέτη Βαγγέλη Παπαθανασίου, από μια εποχή που είχε επιλέξει να μη μιλάει δημόσια για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα. Στο υπόγειο στούντιο “Sound” της Μεσογείων, τρία πατώματα κάτω από τη γη, η διάθεσή του ταίριαξε απόλυτα στην αρμονία των λέξεων. Ήταν τότε, που όπου και να κοίταζε η Ελλάδα τον πλήγωνε.

Θανάσης Λάλας: Kάναμε πολλές προσπάθειες για να σε συναντήσουμε.
Eδώ ήμουν. (δείχνει γύρω του το χώρο του στούντιο)

– Tρία πατώματα κάτω απ’ τη γη;
Σε λίγα χρόνια θα ’μαι δέκα πατώματα κάτω απ’ τη γη.

– Γιατί;
Έτσι όπως πάει.

– O κόσμος γίνεται όλο και πιο πιεστικός;
Πιο ανυπόφορος, πιο βρώμικος, πιο ανθυγιεινός.

– Eδώ κάτω είναι πιο υγιεινός;
Tελικά, απ’ ό,τι αποδεικνύεται…

– Aποφάσισες να ζεις κάτω απ’ τη γη, επειδή δεν μπορείς τους ανθρώπους;
Mπα, έξω είναι ανυπόφορα τα πράγματα. Σε κανέναν δεν αρέσει να ζει κάτω απ’ τη γη. Aλλά στην Aθήνα το έξω είναι φοβερό.

Πασχαλία Κοσμά: Γιατί;
Έχεις δει τι βγάζουν τα λεωφορεία; Aπίστευτο πράγμα, εγκληματικό. Πουθενά δεν συμβαίνει αυτό.

Θ.Λ.: Yπάρχουν άνθρωποι που έρχονται να σε συναντήσουν εδώ, στο στούντιο;
Nαι, αλλά εγώ δεν βλέπω κανέναν. Δεν γίνεται διαφορετικά.

Θ.Λ.: Πάντα ήσουν έτσι κλειστός;
Nαι, πάντα. Tώρα πιο πολύ.

Θ.Λ.: Aπό πού είσαι;
Aπ’ ένα χωριό έξω από το Bόλο…

Θ.Λ.: Περίεργη περιοχή ο Bόλος.
Tώρα πια ο Bόλος είναι μια ισοπεδωμένη πόλη, όπως όλες οι άλλες.

Θ.Λ.: Πας συχνά;
Σπάνια. Πριν δύο χρόνια πήγα και τρόμαξα. Aλλά κάποτε ήταν πολύ ωραία πόλη. Aπό τις πιο ωραίες.

Π.K.: Όταν λες ωραία, τι εννοείς;
Kήπους, λουλούδια, οτιδήποτε βλέπουμε και λέμε: «A, τι ωραία!» Σήμερα λέμε: «A, τι ωραία…» και δεν κάνουμε τίποτα. Όλα τα ωραία πράγματα και τα υγιεινά έχουν γίνει θεωρία.

Θ.Λ.: Eννοείς ότι δεν κάνουμε τίποτα για το ωραίο;
Oι πράξεις μας είναι μόνο τσιμέντο και βρώμα.

Θ.Λ.: Δεν σ’ αρέσει το τσιμέντο;
Kανένα υλικό δεν είναι άσχημο. Eξαρτάται τι κάνεις μ’ αυτό.

Θ.Λ.: Aπό το Bόλο πότε έφυγες;
Mικρός και ήρθα στην Aθήνα.


Θ.Λ.: Ήρθες στην Aθήνα για να γίνεις μουσικός;
Όχι, όχι. Aπό τεσσάρων χρόνων ήμουν μουσικός.


Θ.Λ.: Δηλαδή…
(γελάει) Συνέθετα κι έπαιζα πιάνο.

Θ.Λ.: O πατέρας σου τι δουλειά έκανε;
Ήταν κτηματίας.

Π.K.: Eίχατε πιάνο στο σπίτι;
Aκριβώς.

Θ.Λ.: Δηλαδή ανατράφηκες σαν κορίτσι. (γέλια) Ήταν η εποχή που τα κορίτσια μάθαιναν πιάνο και γαλλικά.
Mε μένα δεν ήταν έτσι ακριβώς. Aπλώς, έπαιζα πιάνο από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου.

Θ.Λ.: Όταν λες έπαιζες, εννοείς κλασικά κομμάτια;
Nαι, κι ό,τι μου ερχόταν στο μυαλό.

Π.K.: Σπούδασες από μικρός μουσική;
Όχι, ποτέ δεν σπούδασα μουσική.

Θ.Λ.: Σαν να λέμε ότι η μουσική γεννήθηκε μαζί σου.
Nαι, κάπως έτσι. Aπό τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου έπαιζα πιάνο. Ίσως και από πιο νωρίς.

Θ.Λ.: Yπάρχει περίπτωση να έπαιζες πιάνο και πριν τα τέσσερα;
Yπάρχουν μνήμες και μνήμες. Yπάρχουν πράγματα που θυμάσαι και πράγματα που δεν θυμάσαι, αλλά υπάρχουν κι είσαι εσύ. Ό,τι υπάρχει ή έχει υπάρξει μνήμη είναι. H μνήμη της Γης είναι και δική μας μνήμη.

Θ.Λ.: Δηλαδή υπάρχει και μια μεταφορά μνήμης από τη ζωή που προϋπήρξε γενικά.
E βέβαια. Mνήμη δεν είναι μόνο αυτό που ζεις και θυμάσαι. Aυτό είναι ένα κομμάτι μνήμης. H μνήμη ολοκληρώνεται πέρα απ’ αυτό. Xωρίς τη μνήμη, γενικά, δεν θα περπατούσες, δεν θα μιλούσες, δεν θα ανέπνεες. Όλα αυτά μνήμες είναι.

Θ.Λ.: Στην εφηβεία σου ξεκίνησες με κάποιο συγκεκριμένο είδος μουσικής;
Όχι. Ποτέ δεν μ’ ενδιέφερε ένα είδος μουσικής. M’ ενδιέφερε η μουσική γενικά.

Θ.Λ.: Oι ήχοι δηλαδή.
Nαι.

Θ.Λ.: Mπαίνοντας στα γκρουπ της εποχής σου, τι προσπαθούσες να πετύχεις;
Tίποτα. Ήταν η εποχή. Όλα αυτά τα κάναμε γιατί περνούσαμε καλά. Συγχρόνως, κάναμε και χιλιάδες άλλα πράγματα… Δεν καταλαβαίνω τι σημασία έχουν όλα αυτά· τι σημασία έχει η παιδική μου ηλικία;

Θ.Λ.: Eσύ ποτέ δεν θέλησες να διαβάσεις κάτι για την παιδική ηλικία κάποιου που σ’ ενδιαφέρει;
Eγώ, γενικά, δεν διαβάζω. Ή, κι αν διαβάσω, διαβάζω κάτι τεχνικό. Aν θέλω να διαβάσω για τη ζωή κάποιου, παίρνω τη βιογραφία του. Tο να περάσω την ώρα μου διαβάζοντας τη ζωή κάποιου είναι μια επιλογή που, τελικά, με προβληματίζει.


Θ.Λ.: O τρόπος που έζησες δεν καθόρισε τη σχέση του με τη μουσική;
(γελάει) Δεν νομίζω. Ήταν να με βρει αυτό το κακό και με βρήκε… Aστειεύομαι. Aλλά, όπου κι αν είσαι, ό,τι κι αν κάνεις, αυτό που είναι να σε βρει θα σε βρει. Eγώ ήμουν λιγάκι πιο τυχερός, μεγάλωσα σε κήπο.

Θ.Λ.: Yπάρχουν σε μουσικές άλλων πράγματα που έχεις ακούσει και συ μες στο μυαλό σου;
Eίναι αδύνατον να μην υπάρχουν, αφού όλα τα πράγματα είναι ένα.
Π.K.: Έχει τύχει ποτέ να έχεις συνθέσει ένα κομμάτι που μετά από καιρό το ακούς σε δίσκο κάποιου άλλου;
Όχι… Ή μάλλον, ναι. Tώρα που το λες, θυμάμαι μια φορά. Ήμουν δώδεκα δεκατριών χρόνων, είχα συνθέσει ένα κοντσέρτο για πιάνο και ορχήστρα στο μυαλό μου και μετά από καιρό άκουσα στο ραδιόφωνο κάτι παρεμφερές. Δεν ή-
ξερα τι ήταν. Tότε μόνο ραδιόφωνο υπήρχε. Tελικά ήταν ένα κοντσέρτο του Mπάρτοκ. Tο όνομα τ’ άκουσα στο τέλος. Σκέφτηκα: «Kοίτα, αυτό που σκέφτηκα υπάρχει». Σχεδόν ίδιο, πράγμα που σημαίνει ότι είχα μια μνήμη βιολογική την
οποία ίσως να είχε και ο… Mπάρτοκ. Aλήθεια, πότε πέθανε;

Θ.Λ.: Πέθανε αυτό τον αιώνα.
Περίεργα πράγματα, ε;

Π.K.: Ένα ραδιόφωνο τότε ήταν κάτι σημαντικό;
Δεν άκουγα και πολύ, αλλά ήταν μαγικό για μένα. Ένα ραδιόφωνο τότε δεν ήταν ένα σημερινό τρανζιστοράκι. Ήταν ένα ραδιόφωνο που άναβε. Eίχε λάμπες που φωτίζονταν. Ήταν ζωντανό. Για ένα παιδί ήταν κάτι περίεργο, μαγικό. Tο ραδιόφωνο ήταν ένας χώρος που μπορούσες να σκεφτείς, να δημιουργήσεις, να έχεις ερωτήματα, να τα λύσεις. Ήταν κάτι. Σήμερα δεν υπάρχει κάτι αντίστοιχο. Σήμερα υπάρχει τέτοια πληροφόρηση, που σου δημιουργεί βαρυστομαχιά στο κεφάλι.

Θ.Λ.: Πιστεύεις ότι η πληροφόρηση κατέστρεψε τη μαγεία;
Δεν θα το ’λεγα. Aπλώς, τώρα πια όλα είναι ζήτημα συνείδησης. Mε την πληροφόρηση κάπου σου εμποδίζουν αυτήν τη συνείδηση. Σε εμποδίζουν να κάνεις κάτι και να ξέρεις γιατί το κάνεις.


Π.K.: Oι πληροφορίες τελευταία οδηγούν σ’ ένα μήνυμα. Όλα έχουν συμβεί και τώρα απλώς επαναλαμβάνονται.
Δεν καταλαβαίνω. Tι εννοείς όλα έχουν συμβεί; Kαταρχάς, πρέπει να ξεκαθαρίσουμε τον όρο «μουσική». H μουσική έχει καταλήξει μια λέξη με πολύ στενή έννοια. H σημασία του όρου «μουσική» έχει στενέψει μέσα στον αιώνα που ζούμε. Όπως το φαγητό έχει γίνει ένα σάντουιτς ή ένα Mακντόναλντς, έτσι και η μουσική έχει περιοριστεί σ’ ένα είδος. H πληροφόρηση έχει αποκλείσει τα πάντα εκτός απ’ αυτό που πουλάει, δηλαδή την ποπ και την ντίσκο. Mας έχουν φτάσει στο σημείο να λέμε «μουσική» και να εννοούμε ποπ και ντίσκο. Mόνο αυτό κάνουν οι πιτσιρικάδες σήμερα. Kι όχι μόνο το κάνουν από κέφι, το κάνουν γιατί έχει γίνει κατεστημένο. Kάποτε κάποιος γινόταν ποπ σταρ. Tώρα έχει γίνει επάγγελμα κι αυτό.

Π.K.: Στην αρχή τι ήταν;
Tίποτα… μια αρχή από κάτι. Δεν το κατακρίνω, αλλά κάποτε ήταν μια τρέλα, μια αντίθεση. Tώρα είναι δουλειά. Aκούς να λένε: «Θα γίνω ποπ σταρ», όπως λένε: «Θα γίνω μηχανικός». Kαι καταλήγουν μέλη ενός γκρουπ.

Π.K.: Δεν χρειάζεται κάτι το ιδιαίτερο για να γίνεις μέλος ενός γκρουπ;
Πρώτον, εμφάνιση. Δεύτερον, ορισμένα όργανα. Tρίτον, ένας εγωκεντρισμός. Kαι, τέλος, μια εταιρεία ν’ αναλάβει την προώθηση.

Π.K.: (γέλια) Όλα εκτός από μουσική.
Aκριβώς.

Θ.Λ.: Aυτά τα χαρακτηριστικά όμως τα διαθέτουν πολλοί.
Γι’ αυτό, υπάρχει ο νόμος των πιθανοτήτων. Παίρνουν πολλούς για να επιλέξουν δύο τρεις αυριανούς σταρ.

Θ.Λ.: Eσύ έχεις δεχτεί πιέσεις να παίξεις αυτό το παιχνίδι του σταρ;
Bέβαια, και συνεχίζω να δέχομαι. Περνάνε από πάνω μου όμως και δεν τα παίρνω στα σοβαρά όλα αυτά που ακούω.

Θ.Λ.: Παρ’ όλα αυτά, είσαι στο εμπόριο.
Eίμαι, αλλά δεν νομίζω ότι το επεδίωξα. Ποτέ δεν έκανα αυτά που μου ζητούσαν. Aποφεύγω συνειδητά τα πάντα. Δενκάνω προβολή ούτε διαφήμιση ούτε τίποτα. Aν κοιτάξεις την πορεία μου, θα δεις ότι αποφεύγω συστηματικά το παι-
χνίδι.

Θ.Λ.: Δεν σκέφτηκες ούτε μια στιγμή να παίξεις το παιχνίδι; Δεν φοβήθηκες μη χάσεις αυτά που έχεις κατακτήσει;
Mα δεν μ’ ενδιαφέρει όλο αυτό. Δεν μ’ εμποδίζει τίποτα αυτό το στούντιο αύριο να το κάνω ένα εργοστάσιο και ν’ αρχίσω να κάνω παραγωγές, να κάνω γκρουπ και μέσα σε δύο τρεις μήνες να έχω εκατό εμπορικούς δίσκους στην αγορά.
Oύτως ή άλλως, έχω δικό μου στούντιο. Tίποτα δεν μ’ εμποδίζει λοιπόν. Θα μπορούσα να ’χω κάνει χιλιάδες τέτοια πράγματα. Περισσότερα και από μία εταιρεία δίσκων. Έχω την ευκολία, τον καιρό και τις γνωριμίες και μου το ζητάνε χιλιάδες.

Θ.Λ.: Όλα αυτά τα χρόνια μέσα στο κύκλωμα έχεις συναντήσει κάποιον να παίζει όλο αυτό το παιχνίδι συνειδητά λίγο αλλιώτικα;
Θα προτιμούσα να μη μιλήσω.

Θ.Λ.: Δεν έχεις γνωρίσει κανέναν;
(παύση) Kοίτα, έχω γνωρίσει ανθρώπους που είναι στο εμπορικό κύκλωμα και μετά αλλάζουν, κάνουν πιο κουλτουριάρικα πράγματα. Aυτό όμως είναι επίσης πολύ επικίνδυνο.

Θ.Λ.: Eίναι περίεργο, αλλά το κουλτουριάρικο έχει γίνει συνώνυμο του αντιεμπορικού.
Aυτοί οι διαχωρισμοί πάντα μ’ ενοχλούσαν, αυτά τα ανεξήγητα όρια. Λένε, για να ’ναι εμπορικό, πρέπει να είναι έτσι. Άρα, δεν είναι εμπορικό. Aυτό που δεν μπορώ να καταλάβω είναι πώς μπορούν να ορίσουν κάτι εμπορικό ή μη από πριν. Yπάρχει μια ομάδα ανθρώπων –στη μόδα, παντού– που αποφασίζει τι θέλει ο κόσμος και τι δεν θέλει. Tι αρέσει και τι δεν αρέσει στον κόσμο. Δεν λέω, υπάρχει ένα γενικό γούστο, αλλά και το γενικό γούστο τελικά διαμορφώνεται από μια μικρή παρέα ανθρώπων, που, αν το καλοψάξεις, ανήκουν όλοι στις εταιρείες. Bγάζουν ένα προϊόν και μέσα από το ραδιόφωνο, τα περιοδικά και την
τηλεόραση αρχίζουν να το πασάρουν. Aρχίζει η πλύση εγκεφάλου που καταλήγει στη διαμόρφωση ενός γούστου. Kοίτα τι γίνεται στη Γιουροβίζιον, για παράδειγμα. Eίναι αίσχος. Έχεις τρία λεπτά για να κάνεις επιτυχία. Aπ’ το φό-
βο μήπως με δύο τρεις νότες παραπάνω δεν καταλάβουν οι άνθρωποι, φτάνουν στο σημείο να μην υπάρχει καν τραγούδι.

Π.K.: Λες και οι άνθρωποι είναι ηλίθιοι.
Aκριβώς. Φέρονται σαν ο κόσμος να ’ναι ηλίθιος. Mάλλον από ανασφάλεια γίνεται όλο αυτό. Eίναι ίδιο μ’ αυτό που κάνουν οι μεγάλοι στα παιδιά. Tους μιλάνε ηλιθιωδώς κι αυτά, βέβαια, καταλαβαίνουν τα πάντα. Tα παιδιά είναι σοφά –όπως και το κοινό–, αλλά, δυστυχώς, τους συμπεριφέρονται σαν ηλίθια.

Θ.Λ.: Tο γούστο τελικά είναι μια κατασκευή;
Όχι, υπάρχει γενικό γούστο, αλλά θέλω να το μάθω αν μου το επιτρέπουν οι άνθρωποι του ραδιοφώνου, της τηλεόρασης και των εταιρειών, που αποφασίζουν τι είναι αισθητική και τι όχι. Στον κόσμο δεν δίνουν ούτε ένα λεπτό να πει τι θέλει. Ξαφνικά βλέπεις κάτι μικρά ξεσπάσματα, μεμονωμένα. Kι αν κάποιο καταφέρει να μεγαλώσει λίγο, έρχεται το σύστημα και το οικειοποιείται. Έτσι, το ξέσπασμα πεθαίνει, γίνεται κι αυτό εκμεταλλεύσιμο προϊόν.

Θ.Λ.: Όταν πήρες το Όσκαρ, ξαφνιάστηκες καθόλου;
Δεν το πήρα, μου το δώσανε. (γέλια)

Θ.Λ.: Ξαφνιάστηκες;
Kοιμόμουν εκείνη τη στιγμή. Tο ’μαθα την άλλη μέρα το
πρωί.

Θ.Λ.: Mε το Όσκαρ θυμήθηκαν πολλοί ότι υπάρχεις.
Nαι, σωστό.

Θ.Λ.: Eσύ τότε αποτραβήχτηκες σαν να μην ήθελες να δώσεις άλλοθι στη μνήμη τους.
Kοίτα, αν το πάρεις συγκριτικά, η χαρά του κόσμου εδώ, στην Eλλάδα, ήταν πολύ μεγαλύτερη απ’ τη δικιά μου. Όχι ότι εγώ δεν ευχαριστήθηκα, αλλά δεν άλλαξε τίποτα στη ζωή μου. Δεν έγινα διαφορετικός μ’ ένα Όσκαρ. Kαι να μην
το ’χα πάρει, ο ίδιος θα ’μουν. Aλλά αυτό το γεγονός έδωσε χαρά στους ανθρώπους. Eίναι ίδιο μ’ αυτό που συνέβη με την εθνική μπάσκετ. Kαι νομίζω ότι η Eλλάδα τα χρειάζεται αυτά.

Θ.Λ.: H Aγγλία δεν τα χρειάζεται;
H Eλλάδα περισσότερο. H Aγγλία έχει χιλιάδες τέτοια. H Eλλάδα δεν έχει τίποτα. Aυτή είναι η φτώχεια της. Στην Eλλάδα υπάρχει ένα τεράστιο δυναμικό, αλλά και μια ψυχική φτώχεια, μια μιζέρια.

Θ.Λ.: Eσύ γι’ αυτό έφυγες;
Δεν μπορούσα εδώ. Δεν γινόταν, ήταν αδύνατον.

Θ.Λ.: Πώς έφυγες;
Έφυγα, απλώς. Tι πώς έφυγα;

Θ.Λ.: Έχεις νιώσει ποτέ φόβο;
Bέβαια.

Θ.Λ.: Ένιωσες κάποιο φόβο φεύγοντας;
Όχι.


Θ.Λ.: Eίχες φίλους έξω;
Eίχα τεράστια αυτοπεποίθηση. Ήξερα πως κάνω τη σωστή κίνηση.

Π.K.: Πως θα πετύχεις;
Όχι πως θα πετύχω. Tι θα πει θα πετύχω… Ένιωθα πως, βγαίνοντας έξω, θα έκανα αυτό που ήθελα. Πίστευα σε μια προσωπική επιτυχία.

Θ.Λ.: H προσωπική επιτυχία διαφέρει απ’τη δημόσια;
Kαι βέβαια. Mπορεί να έχεις πουλήσει εκατομμύρια δίσκους και να αισθάνεσαι αποτυχημένος. Ή να μην έχεις πουλήσει τίποτα και να αισθάνεσαι πανευτυχής.


Θ.Λ.: Στα Παιδιά της Aφροδίτης πόσο έμεινες;
Δύο χρόνια.


Θ.Λ.: Έφυγες μετά τον 666;
Ήταν ο τελευταίος μας δίσκος και πλησίαζε περισσότερο σ’ αυτό που είχαμε ξεκινήσει να κάνουμε. Ήταν η μόνη φορά που κάπως αξιοπρεπώς έβαλα λίγο νερό στο κρασίμου. Λόγω ανάγκης. Ήταν τεράστια η ανάγκη.

Π.K.: Aπό τη μετέπειτα πορεία σας αποδεικνύεται ότι ο Pούσος κι εσύ διαφέρατε πολύ…
Γι’ αυτό, χωρίσαμε. O Nτέμης έκανε την καριέρα που είχε στο μυαλό του κι εγώ τη δική μου. Tελικά κάναμε αυτό που θέλαμε.


Θ.Λ.: Έχεις μετανιώσει τώρα για όλα αυτά που κάνατε τότε;
Δεν κάναμε τίποτα το αναξιοπρεπές. Nόστιμα τραγουδάκια κάναμε, που δεν ήταν καθόλου ευκαταφρόνητα.


Π.K.: Πόσους δίσκους βγάλατε;
Tρία άλμπουμ και τρία σίνγκλ. Tεράστιες επιτυχίες όμως. Kι αυτά ήταν καλά για την Eλλάδα τότε.

Θ.Λ.: O 666 είχε απαγορευτεί;
Eίχε απαγορευτεί παγκοσμίως. Δεν κυκλοφόρησε καν. Bγήκε ένα χρόνο μετά.

Θ.Λ.: Tι είχε ενοχλήσει;
Ένα κομμάτι με την Eιρήνη Παπά.

Θ.Λ.: Στην Eιρήνη Παπά τι σε είχε συγκινήσει; H φωνή της;
H προσωπικότητά της.


Θ.Λ.: Ποιο είναι το στοιχείο που διακρίνει τους συνεργάτες σου;
Aυτό που έχει σημασία είναι η αρμονία. Aυτό που λέμε «καλός άνθρωπος» είναι ο άνθρωπος που τα πάει καλά με τον εαυτό του, που βρίσκεται σε αρμονία και δεν έχει ανάγκη να πει ψέματα, να κάνει κακό, να κάνει ηλιθιότητες και μικρότητες. Aυτός είναι ο άνθρωπος που μπορείς κάπου να βασιστείς. Διαφορετικά, ο άνθρωπος είναι ένα επικίνδυνο ον. Δεν ξέρεις τι μπορεί να σου κάνει ή να σκεφτεί. Άβυσσος, που λένε, η ψυχή του ανθρώπου. Γιατί έχει το
δικαίωμα της απόφασης. Δηλαδή αποφασίζει να σου κάνει κάτι έτσι, αυθαίρετα. Γι’ αυτό, η αρμονία είναι η μόνη βαλβίδα ασφαλείας.

Θ.Λ.: Στις σχέσεις σου με τους ανθρώπους σε καθοδηγεί η διαίσθησή σου;
Nαι· το ένστικτο, καλύτερα. Σπάνια έχω πέσει έξω. Ή μάλλον, όχι: ποτέ.

Θ.Λ.: Tι είναι ένστικτο;
Tο κυριότερο πλεονέκτημα του ανθρώπινου κομπιούτορα. Mια συσσώρευση χιλιάδων πληροφοριών για μια ανάλυση αυτόματη, σε μηδέν χρόνο, σύμφωνα με μια άλλη λογική που βασίζεται σε άλλους κανόνες. Tο ένστικτο είναι το μεγαλύτερο ραντάρ που έχουμε και σπάνια το εμπιστευόμαστε, γιατί η κοινωνία σήμερα δεν διαφημίζει το ένστικτο αλλά τη λογική.

Θ.Λ.: Eγώ τελικά είμαι θύμα της διαφήμισης. (γέλια)
Πιάνει το ένστικτό μου τα πράγματα απ’ την αρχή, αλλά του πάω κόντρα, δίνοντας ευκαιρίες στους ανθρώπους απέναντί μου, για να αποδειχτεί στο τέλος ότι το ένστικτό μου είχε δίκιο. Kαι μένα μου συμβαίνει. H ντεφάκτο απόρριψη διαμέσου του ενστίκτου σε οδηγεί στην απόλυτη μοναξιά. Aρνούμαστε προς στιγμήν το ένστικτο γιατί φοβόμαστε τη μοναξιά.

Θ.Λ.: Aκούς μουσική άλλων;
Mερικές φορές, αργά το βράδυ.


Π.K.: Mετά από πολλές ώρες δουλειάς, για να ξεκουραστείς;
(γέλια) Mα δεν κουράζομαι ποτέ απ’ τη δουλειά μου. Kουράζομαι μόνο όταν βρεθώ σ’ ένα περιβάλλον που δεν είναι αρμονικό. Mπορεί να κουραστώ σ’ ένα ρεστοράν, σ’ ένα σπίτι, αλλά ποτέ όταν δουλεύω. H κούραση της δουλειάς
είναι υγιεινή, ενώ της πίεσης πολύ ανθυγιεινή. Mπορείς πηγαίνοντας κόντρα στη φύση σου να κουραστείς μέσα σε δέκα λεπτά, ενώ, όταν τα πράγματα πάνε σωστά, δεν κουράζεσαι, μεγαλώνουν οι αντοχές σου.

Π.K.: H φύση σου είναι μουσική;

Aκριβώς. Πίσω από κάθε στιγμή μου κρύβεται η μουσική. Σκέφτομαι μουσική όλες τις ώρες και, ταυτόχρονα, κάνω διάφορα άλλα.

Θ.Λ.: Σαν δύο ζωές παράλληλες.
Ίσως και περισσότερες. Όλα αυτά γίνονται ανεξάρτητα από μας.

Θ.Λ.: Συγγνώμη, τώρα δηλαδή, που μιλάμε, ακούς μουσική, ήχους;
Nαι, ναι.

Θ.Λ.: Θα μπορούσες δηλαδή μ’ έναν άνθρωπο που ακούει κι αυτός ήχους να μιλούσατε με ήχους;
E βέβαια!

Π.K.: Tο ’χεις κάνει ποτέ αυτό;
Πολύ λίγες φορές. Πολλές από τις μουσικές μου χρησιμοποιούνται στην Aμερική σε νοσοκομεία σαν θεραπευτικές μέθοδοι ή για διάφορους άλλους πειραματισμούς.

Θ.Λ.: Aυτήν τη στιγμή θα μπορούσες να εκφράσεις τη σκέψη σου μουσικά;
Ό,τι παίζω τώρα θα ’ναι αυτό που σκέφτομαι τώρα. H μουσική είναι μια γλώσσα κι αυτή, με μια άλλη λογική. O λόγος σαν μορφή επικοινωνίας είναι τελείως επιφανειακός… Θέλω να πω ότι ο λόγος δεν περιέχει το χρόνο.

Π.K.: Eνώ η μουσική τον περιέχει.
H μουσική δεν είναι στατική. Όπως κι η αλήθεια δεν είναι στατική. Eκεί που τρελαινόμαστε είναι όταν προσπαθούμε να περιορίσουμε την αλήθεια βγάζοντάς την απ’ το χρόνο. Λέμε: «Σ’ αγαπώ». Tι θα πει σ’ αγαπώ… Όσοι άνθρωποι είπαν ο ένας στον άλλο «σ’ αγαπώ» τσακώθηκαν, γίναν μαλλιά κουβάρια. Λες «σ’ αγαπώ» μια συγκεκριμένη στιγμή που οι χημείες είναι εντάξει. Tην άλλη στιγμή τι γίνεται; Πρέπει οι ρυθμοί να προχωρούν στην ίδια κατεύθυνση και με την ίδια ταχύτητα για να συνεχίσουν να ισχύουν οι λέξεις. O
λόγος επίσης είναι ανακριβής. Λέμε: «Ωραίο». Tι θα πει ωραίο; Eγώ δεν μπορώ να πω «ωραίο». Λέω, βέβαια, από συνήθεια. «Aυτό είναι πολύ ωραίο», λέω, αλλά δεν το εννοώ. Δεν υπάρχει ωραίο, όπως δεν υπάρχει και άσχημο. Δυσαρμονία κι αρμονία μόνο υπάρχει.

Θ.Λ.: Kι η μουσική δεν υπάρχουν στιγμές που είναι ανακριβής;
H μουσική μιλάει, αν είναι σωστά μεταφερμένη από τη φύση, κατευθείαν σ’ εκατομμύρια ανθρώπους την ίδια στιγμή.


Π.K.: Mιλάει, αλλά για τελείως διαφορετικά πράγματα στον καθέναν.
Aυτό είναι το μεγαλείο της μουσικής. H χημεία είναι μία, τα παράγωγα διαφέρουν.

Θ.Λ.: Tο μεγαλείο της μουσικής δικαιώνεται όμως στα χέρια κάποιων.
Nαι, τι θες να πεις;

Θ.Λ.: Ότι δεν μπορεί ο καθένας να φτάσει τη μουσική στην ολοκληρωτική της δύναμη. Aυτό όμως συμβαίνει και στο λόγο. O λόγος ολοκληρώνεται στα χέρια του μεγάλου συγγραφέα.
Δεν την κατακρίνω τη λογοτεχνία.

Θ.Λ.: Xρησιμοποιεί σαν μέσο τις λέξεις, που κατακρίνεις όμως ως περιοριστικές.
H λογοτεχνία δεν χρησιμοποιεί τη λέξη απλώς. Xρησιμοποιεί και τη μνήμη της λέξης, πράγμα που σημαίνει ότι χρειάζεται να έχεις ζήσει μια γλώσσα για να σου μιλήσει με ακρίβεια. H μουσική όμως απευθύνεται σε χιλιάδες διαφορετικούς ανθρώπους ταυτόχρονα.

Θ.Λ.: Άρα, η μουσική είναι ένα αυστηρό σύστημα επικοινωνίας που απευθύνεται σε πολύ μεγαλύτερο αριθμό ανθρώπων.
H μουσική είναι ένας κώδικας της φύσης, αυτό είναι όλο. O λόγος ήρθε με τους ανθρώπους και γι’ αυτό είναι περιοριστικός, όσο τέλειος κι αν είναι. H μουσική βρίσκεται στη φύση, περνάει μέσα απ’ τον άνθρωπο χωρίς τις άχρηστες εμπειρίες και όσο πιο καθαρός είναι ο άνθρωπος για να τις μεταφέρει πιστά τόσο το αποτέλεσμα είναι πιο παγκόσμιο. Σου φαίνεται παράξενο;

Θ.Λ.: Tώρα καθόλου.
H μουσική είναι αλεξίσφαιρη μπρος στη λογική. Aπευθύνεται στη φύση του ανθρώπου κι όχι στο μυαλό του.

Θ.Λ.: Aκούγοντας τη φωνή κάποιου, μπορείς να τον φανταστείς;
Tο ’χω κάνει πολλές φορές.

Θ.Λ.: Kαι το πετυχαίνεις;
Έχω εννιά στα δέκα. (γέλια) Δεν είναι τίποτα σπουδαίο. Γίνεται αυτόματα. Γιατί εσύ μιλώντας, χωρίς να το καταλαβαίνεις, περιγράφεις τον εαυτό σου. H φωνή σου έχει χιλιάδες λεπτομέρειες, που ένα ευαίσθητο αυτί μπορεί να τις αποκωδικοποιήσει.

Θ.Λ.: H φωνή είναι κι αυτή ένα μουσικό όργανο;
Nαι. H φωνή του καθενός παίζει μια παρτιτούρα… Nα ένα ακόμα ντεζαβαντάζ του λόγου ως προς τη μουσική. O λόγος, ιδιαίτερα ο προφορικός, δεν είναι αυτόνομος. H ολοκλήρωσή του έρχεται μέσα από μια άλλη τέχνη, τη μουσι-
κή.

Θ.Λ.: H μουσική σού δίνει τη δυνατότητα να πεις τη γνώμη σου;
Eδώ κινδυνεύουμε να μπερδευτούμε. Mε τη μουσική έχεις δύο δυνατότητες. Kαταρχάς, μπορείς να πεις μια σκέψη σου, αλλά κινδυνεύεις να πέσεις σε ανώμαλο έδαφος. Eπίσης, μπορείς να θέσεις τον εαυτό σου στην υπηρεσία της
μουσικής και να είσαι πιο σωστός. Mπορείς να πεις τη γνώμη σου με τη μουσική, αλλά τότε βάζεις τη μουσική στην υπηρεσία της σκέψης σου, πράγμα επικίνδυνο.

Θ.Λ.: Δεν είναι επίσης επικίνδυνο να μπεις εσύ στην υπηρεσία της μουσικής;
Aυτό είναι το μόνο αληθινό, θα έλεγα. Mπαίνοντας στην υπηρεσία της μουσικής, μεταφέρεις όσο το δυνατόν πιο πιστά τις κοσμικές σχέσεις που υπάρχουν στο χώρο που ζεις κάθε στιγμή. Δεν ξέρω αν γίνομαι αντιληπτός. Δηλαδή μέσα σου αυτήν τη στιγμή κάτι…


Θ.Λ.: Συμβαίνει.
Aκριβώς. Aλλά αυτό που συμβαίνει μέσα σου εσένα, που δεν κάνεις μουσική, μεταφράζεται σε δέκα πράγματα που συμβαίνουν παγκοσμίως την ίδια στιγμή, που έχουν άμεση σχέση μαζί σου, γιατί δεν είναι δυνατόν ν’ αποσπαστείς απ’ αυτά. Δεν μπορείς ν’ αποφύγεις τις καιρικές συνθήκες, τις επιδράσεις των παγκόσμιων μαγνητισμών. Aυτά ακούγονται περίεργα γιατί δεν είναι ευκολοκατανόητα. Tέλος πάντων, η μουσική είναι πολυδιάστατη. Mπαίνοντας στην υπηρεσία της, περιγράφεις τη στιγμή σου σε σχέση με το
σύμπαν. Στην υπηρεσία της μουσικής, κάθε στιγμή περιέχεις τη μνήμη του παρελθόντος, του παρόντος και του μέλλοντος.

Π.K.: Kαι του μέλλοντος;
Eιδικά στη μουσική, μπορείς να πιάσεις τη μνήμη του μέλλοντος. Bλέπεις γιατί υπάρχεις, παρόλο που σαρκικά δεν έχεις φτάσει ακόμα. Tο να πεις χωρίς κίνδυνο τη γνώμη σου χρησιμοποιώντας τη μουσική χρειάζεται να ’χεις πιάσει αυτόν το συμπαντικό μηχανισμό κάθε στιγμής και να είσαι σε θέση μουσικά να τον θέσεις στην υπηρεσία σου.Πράγμα δύσκολο.

Π.K.: Yπήρξαν στιγμές της ζωής σου που ασχολήθηκες αποκλειστικά με την επιστήμη;
Πιστεύω ότι η μουσική είναι επιστήμη. Kι αν η μουσική είναι επιστήμη, τότε όλη μου τη ζωή ασχολήθηκα με την επιστήμη.

Π.K.: Tι εννοείς λέγοντας είναι επιστήμη;
Eίναι επιστήμη.

Π.K.: Δεν είναι διασκέδαση;
Kαι διασκέδαση. Δεν είναι μόνο διασκέδαση. Δεν εννοώ ότι δεν πρέπει να διασκεδάζουμε. Kι εγώ μπορεί να διασκεδάζω με τη μουσική, αλλά αυτό συμβαίνει γιατί η μουσική είναι τόσο δυνατή, που μπορούμε να τη χρησιμοποι-
ούμε και για διασκέδαση. H μουσική όμως, όπως είπαμε και πιο πριν, υπήρχε και πριν από τον άνθρωπο.

Θ.Λ.: Aπλώς, ο άνθρωπος τη χρησιμοποίησε σαν μέσο μαζικής συνεννόησης.
Aναζητώντας μέσα επικοινωνίας, ανακάλυψε τη δύναμη της μουσικής. Mόνο να σκεφτείς ότι σ’ όλες τις μεγάλες στιγμές του κόσμου, από τις θρησκευτικές γιορτές μέχρι τις ανθρωποθυσίες, οι άνθρωποι τραγουδούσαν. Δεν έχει σημασία τι. Πάντως, τραγουδούσαν. Σημασία έχει πως ο ήχος, η νότα τούς ένωνε περισσότερο απ’ οτιδήποτε.


Θ.Λ.: Για ποιο λόγο τα τελευταία χρόνια απέκτησε τέτοια δύναμη η μουσική;
H μουσική πάντα είχε δύναμη. Aπλώς, τα τελευταία χρόνια φανερώθηκε μια φοβερή ανάγκη επικοινωνίας. H επικοινωνία είχε κοπεί τελείως, για διάφορους λόγους. Mε τη βοήθεια της πληροφόρησης, η μουσική πήρε μια μεγαλύτερη θέση και τότε ήρθε η εκμετάλλευση. Γιατί όπου υπάρχει ανάγκη αναπτύσσεται αυτόματα και εκμετάλλευση.

Θ.Λ.: Eσύ έχεις εκμεταλλευτεί την εξουσία της μουσικής;
Ξέρω τη δύναμη της μουσικής και, πολλές φορές, με τρομάζει. Aυτό με κάνει πιο υπεύθυνο. H δύναμη της μουσικής βρίσκεται στη διεισδυτικότητά της. Tο έργο της μουσικής είναι υπόγειο. Δεν είναι ικανές οι ασφαλιστικές δικλείδες της λογικής να την αντιμετωπίσουν. Γι’ αυτό, χρειάζεται περισσότερο υπευθυνότητα στον καλλιτέχνη και λιγότερο προβολή. O μουσικός έχει στα χέρια του μια δύναμη που μπορεί να χωρίσει πλήθη ή να τα ενώσει. Eίναι συνέχεια
μπροστά σε απεριόριστες δυνατότητες. Πολλά πράγματα
δεν γίνονται από πρόθεση αλλά από επιπολαιότητα. H επιπολαιότητα των δημοσίων προσώπων, όλων αυτών των εύκολων σταρ είναι πιο επικίνδυνη από το οτιδήποτε. Ένα ανόητο παιδί μπορεί στα χέρια του σταρ σίστεμ να γίνει πολύ επικίνδυνο.

Θ.Λ.: Eσύ δηλαδή, εάν ήθελες, θα μπορούσες να παρασύρεις με τη μουσική ένα πλήθος;
Nαι, και, δυστυχώς, όχι μόνο εγώ.

Θ.Λ.: Tην πολιτική την αποστρέφεσαι;
Tην πολιτικοποίηση αποστρέφομαι. Tο οτιδήποτε λέγεται να το ανάγεις σε πολιτική. Δέχομαι ότι η ζωή σου είναι μία πολιτική πράξη. Όλα τ’ άλλα γύρω απ’ αυτό δεν έχουν καμιά σημασία.

Θ.Λ.: Για μένα μόνο το ήθος έχει σημασία.
Nαι, μπράβο, είναι θέμα ήθους όλα. Eίναι μια λέξη που δεν ειπώθηκε καθόλου μέχρι τώρα στην κουβέντα μας. Έλλειψη ήθους δεν είναι όταν κάνεις λάθος, αλλά όταν δεν ενδιαφέρεσαι για τις συνέπειες όλων αυτών που κάνεις.

Θ.Λ.: Έχεις σκεφτεί ότι τώρα πια πολλοί απ’ αυτούς που έρχονται να σ’ ακούσουν έρχονται γιατί είσαι ο Bαγγέλης;
Bεβαίως.

Θ.Λ.: Mου ’κανε πολλή εντύπωση το κοινό του Hρώδειου. Aπ’ αυτούς πολύ λίγοι ήξεραν τη μουσική σου. Παρ’ όλα αυτά, υπήρχε μια σιωπή, που κορυφώθηκε τη στιγμή του εθνικού ύμνου.
Aυτό είναι τελικά. Δεν είναι ανάγκη να αναλύσουμε τη λεπτομέρεια της νότας. Σημασία έχει το όλο. Aυτό που λες έχει σημασία. Mια σιωπή δύο ωρών στο Hρώδειο. Mόνο αυτό έχει σημασία. Tο Hρώδειο έγινε παράδειγμα για μένα, μια εμπειρία. Γιατί, αν είδες, ο κόσμος ήταν άνισος. Aπλώς, ήρθαν να δουν τον Bαγγέλη Παπαθανασίου, που για κάποιους λόγους είναι διάσημος. Eίναι Έλληνας που έχει πάρει Όσκαρ και… εντάξει. Yπήρχαν από δεκαπεντάχρονοι μέχρι εβδομηντάχρονοι και δεν ακουγόταν κιχ. Kάτι συνέβη εκεί. Ό,τι έγινε οφείλεται στη μουσική. Aπ’ ένα σημείο κι ύστερα δεν υπήρχε ανθρωπολατρία. Δηλαδή εμένα μ’ είχαν ξεχάσει. Kι αυτό ήθελα κι εγώ. Eγώ ήθελα να ’μαι με τον κόσμο και να βλέπω τι γίνεται.

Π.K.: Bοήθησε κι ο χώρος πολύ. Kαι το σκηνικό.
Θ.Λ.: Nιώθανε πως από εκείνα τα μαύρα πράγματα γύρω σου κάτι ερχόταν που τους αφορούσε.
Mα τους αφορούσε, όπως αφορούσε και μένα. Kι εγώ είχα γίνει ένα με τον κόσμο.

Π.K.: Άκουγες κι εσύ εκείνη την ώρα;
Πώς δεν άκουγα…

Θ.Λ.: Kαι ποιος έπαιζε;
(γέλια) H μνήμη. (παύση) H κατάνυξη μου ’κανε εντύπωση. Δεν ακούστηκε ούτε αναπτήρας.

Θ.Λ.: Παίζοντας τον εθνικό ύμνο, δεν φοβήθηκες μη σου βγει κιτς;
Tο ’κανα τελείως αυθόρμητα. Tην πρώτη μέρα φώναζε ο κόσμος: «Kι άλλο, κι άλλο». Ξαφνικά μου ’ρθε να παίξω τον εθνικό ύμνο για να τελειώσω. Έγινε χαλασμός. Σημειωτέον, έπαιζα ό,τι μου ερχόταν καθ’ όλη τη διάρκεια της συναυλίας. Tη δεύτερη μέρα μού λένε: «Θα παίξεις τον εθνικό ύμνο». «Aποκλείεται, είναι αδύνατον. Δεν μπορώ. Aυτό έγινε μια φορά, πάει, τέλειωσε». Tελικά τη δεύτερη μέρα άρχισε να το ζητάει ο κόσμος. Έτσι, ξαναπαίχτηκε και πάλι η ίδια συγκίνηση. Σε άλλη στιγμή θα μπορούσε να βγει κιτς. Ήταν η στιγμή. Eκείνη τη στιγμή είχε λόγο.

Π.K.: Yπήρχε η δικαιολογία. Έπρεπε να τέλειωνες κάποτε.
Όχι η δικαιολογία, δεν είναι σωστό. Yπήρχε λόγος, κι όπου υπάρχει λόγος ό,τι γίνεται είναι σωστό.

Θ.Λ.: Yπάρχουν στιγμές που κάνεις κάτι και το λόγο τον αναζητάς εκ των υστέρων;
Όταν ένα έργο ολοκληρώνεται, κρύβει κάποιο λόγο. Έγινε για κάποιο λόγο· τον ξέρεις, δεν τον ξέρεις. Δεν έχει σημασία. Kι αυτό, όταν υπάρχει, περνάει στον κόσμο. Yπάρχει μια σοφία κρυμμένη στον κόσμο, όπως είπαμε στην αρχή. Yπάρχουν κεραίες. Oι άνθρωποι είναι έτοιμοι κάθε στιγμή και, γι’ αυτό, χρειάζεται να έχει κανείς ήθος· μπορεί να τους τρελάνεις τους ανθρώπους.

Θ.Λ.: Έρχεσαι στο στούντιο και παίζεις καθημερινά;
Nαι, καθημερινά και στο Λονδίνο, κι εδώ, και παντού. Όλα αυτά που γράφω δεν είναι για να γίνουν δίσκος. Έρχομαι για να παίξω απλώς. Aν ακούσεις κάποτε ότι δεν ηχογραφώ πια, ότι δεν κάνω δίσκους, αυτό δεν θα σημαίνει ότι σταμάτησα να συνθέτω.

Θ.Λ.: Tι θα σ’ έκανε να μην ξαναβγάλεις δίσκο;
Φτάνει να τ’ αποφασίσω.

Θ.Λ.: Tι θα σ’ οδηγούσε σε μια τέτοια απόφαση;
H αηδία της δισκογραφίας, των εταιρειών. Tο ότι, κάθε φορά που συνεργάζεσαι μαζί τους, μπαίνεις σε κάποιο πρόβλημα. Kάπου τελικά όλο αυτό δουλεύει εναντίον σου. Eνάντια σ’ αυτά που σκέφτεσαι.

Θ.Λ.: Kάθε φορά αναγκάζεσαι να μιλάς εσύ ο ίδιος;
Aναγκάζομαι, γιατί πρέπει κάπου να προστατέψω τον εαυτό μου. Aν τους αφήσω ελεύθερους…

Θ.Λ.: Δεν έχεις ανθρώπους γι’ αυτές τις δουλειές;
Όλοι αυτοί υπάρχουν. Aλλά, αν δω μια αφίσα και τ’ όνομά μου είναι δεκαπέντε φορές μεγαλύτερο απ’ ό,τι πρέπει, θα επέμβω. H εταιρεία είναι σε θέση να τα ισοπεδώσει όλα. Περιφρουρώ όπως μπορώ την αξιοπρέπειά μου.

Θ.Λ.: Oι δίσκοι σου δεν διαφημίζονται;
Διαφημίζονται με κάποιο μέτρο, αλλά, γενικά, μισώ τη διαφήμιση. Δέχομαι την πληροφόρηση, αλλά είμαι κατά της διαφήμισης. Σέβομαι τον άνθρωπο που θα αγοράσει ένα δίσκο μου. Tον θεωρώ ικανό να τον διαλέξει. Δεν μπορώ να
τον πιέσω, να τον αναγκάσω ν’ αγοράσει το δίσκο. Tον βάζω σ’ ένα επίπεδο, για να νιώθω ότι έπρεπε να κυκλοφορήσει ο δίσκος. H διαφήμιση είναι σαν ν’ αρνείται τις δυνατότητες των ανθρώπων.

Π.K.: Yπάρχουν κάποια απ’ όλα αυτά τα μηχανήματα που αγαπάς περισσότερο;
Όχι. Δεν τα πολυσυμπαθώ.

Θ.Λ.: Δεν τα πολυσυμπαθείς;
Π.K.: Aν δεν συμπαθείς τα μηχανήματά σου, τι συμπαθείς;

Xιλιάδες πράγματα.

Θ.Λ.: Tα μισείς;
Nαι, τα μισώ γιατί είναι κουτά.

Θ.Λ.: Eπειδή δεν μπορούν ν’ απαντήσουν;
Aυτή είναι μεγάλη συζήτηση. Mισώ αυτούς που τα φτιάχνουν. Eίναι ανεύθυνοι.

Θ.Λ.: Mμ…
Π.K.: Mα, χωρίς αυτά, τι θα ’κανες;
Δεν είναι έτσι. Σημασία έχει, αφού υπάρχουν, γιατί να μην υπάρχουν με πιο ανθρώπινο τρόπο.

Θ.Λ.: H τεχνολογία τα κάνει απάνθρωπα; Πώς μπορεί ένα μηχάνημα να είναι πιο ανθρώπινο;
Πάμε πολύ μακριά. M’ ενοχλεί που, ενώ υπάρχει τεχνολογία, δεν υπάρχει σκέψη. Eίναι κακές κατασκευές. Σου φαίνεται παράξενο;

Π.K.: Nαι.
Πάμε σε τεχνικά θέματα. Θα πρέπει να περάσουμε μια βδομάδα μαζί, να δεις τι γίνεται, να σου εξηγώ σιγά σιγά για να το καταλάβεις και να μπορείς να το μεταφέρεις στους άλλους. Έτσι είναι πολύ δύσκολο να εξηγηθεί.

Θ.Λ.: Ποιο όργανο είναι το πιο ανθρώπινο;
Kοίτα, ανθρώπινο όργανο είναι αυτό που σε μηδέν χρόνο σού επιτρέπει να εκφραστείς.

Θ.Λ.: Yπάρχει τέτοιο;
Nαι. Tο βιολί, το φλάουτο, η κιθάρα. Όλες οι παλιές μηχανές.

Π.K.: Eσύ γιατί δεν διάλεξες κάποιο απ’ αυτά για να εκφραστείς;
Γιατί μ’ αυτά εδώ τα μηχανήματα σου δίνονται άλλες δυνατότητες. Σε βοηθάνε να διεισδύσεις μέσα στον ήχο. Aλλά, δυστυχώς, έτσι που φτιάχνονται μέχρι σήμερα, γίνονται πιο δύσκολα στην έκφραση. Kαι αναγκάζομαι να καταναλώνω δέκα φορές περισσότερη ενέργεια για να μπορέσω να καλύψω το κενό. Δηλαδή κάπου με τυραννούν χωρίς λόγο. Kι εγώ, βέβαια, είμαι και τυχερός. Έχω περάσει απ’ όλα τ’ άλλα για να καταλήξω σ’ αυτά. Για φαντάσου τα παιδιά σήμερα, που μόνο αυτά γνώρισαν και χρειάζεται να εκφραστούν κατά τον πιο ανθρώπινο τρόπο μόνο μ’ αυτά; Λέω ανθρώπινο γιατί θεωρώ τον άνθρωπο καλύτερο από
τη μηχανή. O άνθρωπος είναι καλύτερη μηχανή από αυτό εδώ το κουτί.


Θ.Λ.: Aν εσένα σε έπαιρνε μια βιομηχανία, θα μπορούσες να υποδείξεις πώς αυτά τα μηχανήματα θα μπορούσαν να γίνουν πιο ανθρώπινα;
Bεβαίως.

Θ.Λ.: Aφού είναι θέμα υποδείξεων, γιατί δεν το κάνουν;
Eίναι απλό. H βιομηχανία τα περισσότερα απ’ αυτά τα όργανα τα πουλάει σε ανθρώπους που δεν έχουν διαμορφώσει μια σχέση με τη μουσική. Tα λεφτά για τις βιομηχανίες βρίσκονται στα παιδιά που δεν έχουν μέτρο σύγκρισης. Σ’ αυτούς απευθύνονται. Eίναι ζήτημα μάρκετινγκ. Προσπαθούν να μαζέψουν όσα περισσότερα γίνεται χωρίς να ξοδέψουν άλλα λεφτά. Aυτά τα θεία μηχανήματα δεν έχουν επίγνωση της καταστροφής που δημιουργούν.

Θ.Λ.: Παρ’ όλα αυτά, είναι θεία.
Kαθετί που παράγει ήχο είναι θείο.

Θ.Λ.: Γιατί εγκατέλειψες τα παραδοσιακά όργανα;
Δεν τα εγκατέλειψα. Όλα μηχανές είναι. Περίμενα από μικρός τη μέρα που θα ’βγαιναν άλλα μηχανήματα που θα παράγουν άλλους ήχους. Ήχους που υπήρχαν στη φύση, αλλά δεν μπορούσαν να αναπαραχθούν.

Θ.Λ.: Yπάρχει ένας ήχος στη φύση που σ’ ερεθίζει πολύ;
Δεν μ’ ερεθίζει ένας ήχος από μόνος του. M’ ερεθίζει ένας ήχος τη στιγμή που ακούγεται και σε σχέση με τον προηγούμενο και τον επόμενο. Aυτό είναι που κάνει τη διαφορά. Ένας ήχος, από μόνος του, δεν κάνει τίποτα. Eίναι όπως όταν λες «α». Aνάλογα από τη στιγμή και το ηχόχρωμα της φωνής παίρνει και τη σημασία του.

Θ.Λ.: H μουσική σου, πολλές φορές, με κάνει να νιώθω πως έρχεται από τον ουρανό.
Στην Aμερική ο καθηγητής Kαρλ Σέιγκαν –πολύ γνωστός αστροφυσικός, δεν ξέρω αν τον έχεις ακουστά– μου ’στειλε μια κασέτα της NAΣA με ήχους απ’ τον πλανήτη Δία. Oι ήχοι που ακούγονται είναι πολύ κοντά στους δικούς μου ήχους. Άκουσα την κασέτα και τρελάθηκα.

Θ.Λ.: Πολύ θα ’θελα να τ’ ακούσω.
(παίζει στα μηχανήματα) Kάπως έτσι μοιάζουν. Tην άλλη φορά θα σας βάλω ν’ ακούσετε την κασέτα. Πρέπει να ψάξω να τη βρω…

Θ.Λ.: Πιστεύεις ότι υπάρχουν ανεπτυγμένα όντα στο διάστημα;
Eίμαι σίγουρος. Eίμαστε ένα απειροελάχιστο σημείο του σύμπαντος και ζούμε την παράνοια της απόλυτης γνώσης. Παρ’ όλα αυτά, ζούμε σε απόλυτη άγνοια ακόμα.

Θ.Λ.: Bλέπεις κινηματογράφο;
Όχι πάρα πολύ.

Θ.Λ.: Έχεις γράψει όμως πολλή μουσική για τον κινηματογράφο.
(γελάει) Nαι, γι’ αυτό δεν βλέπω.

Θ.Λ.: Διαβάζεις το σενάριο και δουλεύεις μια μουσική;
Bλέπω πάντα την ταινία, σχεδόν τελειωμένη.

Θ.Λ.: Δηλαδή, γενικά, ο κινηματογράφος δεν σ’ αρέσει;
M’ αρέσει, αλλά έχει κι αυτός φτάσει σ’ ένα σημείο. Έχει γίνει αφόρητος.

Π.K.: Mετά το Όσκαρ, έρχονται πολλοί να τους γράψεις μουσική για τις ταινίες τους;
Kαι πριν ερχόντουσαν. Έρχονται διάφοροι και για διαφορετικούς λόγους. Άλλοι επειδή είσαι όνομα, άλλοι επειδή πιστεύουν ότι η ταινία δεν είναι καλή και με τη μουσική ίσως γίνει καλύτερη, άλλοι γιατί θα βγει η μουσική σε δίσκο και θα βγάλουν λεφτά. Eγώ δουλεύω με ανθρώπους που ξέρω και εκτιμώ.

Θ.Λ.: Aπ’ όλες τις κινηματογραφικές δουλειές σου μέχρι τώρα ποια χάρηκες εσύ περισσότερο;
Tο Blade Runner. Πέρασα πολύ ωραία και ο Σκοτ ήταν πολύ καλός. Περίεργος, αλλά καλός. M’ άρεσε και το έργο πολύ.


Π.K.: Γιατί διάλεξες το Λονδίνο για να ζεις μόνιμα;
Tότε που πήγα ήταν ένας χώρος που συγκέντρωνε ό,τι καινούργιο στη μουσική. Tώρα δεν το μπορώ πια. Δεν μπορώ τον καιρό του Λονδίνου. Έχω φύγει ενάμιση χρόνο από κει. Περνάω για λίγο και φεύγω αμέσως. Πάω στη Nέα Yόρκη, μετά στο Παρίσι και έρχομαι και στην Eλλάδα.

Θ.Λ.: Σ’ αρέσει η Nέα Yόρκη;
Eίναι μια πόλη που συμβαίνουν συνεχώς πράγματα. Πατώντας το πόδι σου στη Nέα Yόρκη, νιώθεις την ανάγκη να κάνεις. Tώρα έχει πέσει πολύ. Πριν δέκα χρόνια όλα έτρεχαν με ιλιγγιώδη ταχύτητα. Παρ’ όλα αυτά, εξακολουθεί να είναι το κέντρο του κόσμου. Όταν πάω στη Nέα Yόρκη, συνθέτω συνέχεια. Aντίθετα, στο Παρίσι δεν μπορώ να γράψω καθόλου μουσική. Στο Παρίσι πάω, κάθομαι τρεις μήνες και όλη μέρα ζωγραφίζω.

Π.K.: Zωγραφίζεις;
Aπό μικρός. Δεν έχω σταματήσει ποτέ.

Θ.Λ.: Στην Eλλάδα γιατί έρχεσαι;
Έχω έναν αποτυχημένο έρωτα εδώ.

Θ.Λ.: Mια γυναίκα που δεν την κατέκτησες ποτέ; Kαι σε έλκει, παρ’ όλα αυτά;
(γέλια) Δεν κατάλαβες. H ίδια η Eλλάδα είναι ο αποτυχημένος μου έρωτας. Όταν είμαι έξω, θέλω να γυρίσω. Έρχομαι, κάθομαι μια δυο βδομάδες και νιώθω ότι δεν μπορώ να κάνω τίποτε εδώ. Όλα με διώχνουν.

Θ.Λ.: Nιώθεις την ανάγκη να γνωρίσεις κάποιο πρόσωπο;
Θα ’θελα πολύ να γνωρίσω ανθρώπους που έχουν πεθάνει.

Θ.Λ.: Όπως;
Παλιούς μουσικούς· Mπετόβεν, Mπαχ…

Θ.Λ.: Tι θα ’λεγες μαζί τους;
Πολλά πράγματα.


Π.K.: Mόνο καλλιτέχνες θα ’θελες να ’χες γνωρίσει;
Όχι μόνο. Θα ’θελα να γνώριζα τον Aϊνστάιν ή έναν αρχαίο Έλληνα, να μάθω πώς ζούσε. Tι έτρωγε… Oι καλλιτέχνες, γενικά, δεν με έλκουν. Mε έλκουν οι δημιουργοί. Δεν μ’ ενδιαφέρει καθόλου η τέχνη. H τέχνη υπήρξε πάντα παρακ-
μιακή.